Metaverse erişilebilirliği
Merhaba herkese günümüzün en çok konuşulan kavramı "Metaverse" (sanal paralel evren) erişilebilirliğine yönelik tasarılarımı içeren bir yazı kaleme almak istedim ve sonuç olarakta birazdan sizlerle paylaşacağım içerik ortaya çıktı. Umarım yarın bir gün bu işe kafa yormak isteyen olursa rehberlik edebilir.
Öncelikle web 1.0 dan web 3.0 ve hatta web 4.0 sürecine gidilen bu dönemde etkileşime girmeye çalıştığımız birçok web sayfası veya dijital içeriğin altyapısında köklü bir değişim olacağı öngörülmektedir. Ancak halen VR (sanal gerçeklik) gibi dijital ortamların görme engelli bir bireye aktarımında yeterli çözümlerle buluşmuş değiliz.
İşte bu çözümsüzlüğün bir ileri versiyonu olan meta evreni içerisinde de benzer bir durum söz konusu olacak gibi duruyor. Özellikle izlediğim demolarda hissedilebilir bir içerik etkileşimi mümkün, fakat görme engelli bir bireye yönelik veyahut işitme engelli bireyler gibi farklı gereksinimlere ihtiyaç duyan kişilere yönelik hiçbir evrensel geliştirme üzerine kafa yorulmuyor, ya da üzerine çalışıyorlarsa ben henüz duymadım.
Şu anki tasarım daha çok herhangi bir engeli olmayan bireylere yönelik şekillenmekte. Peki, daha şimdiden engelli bireylerde aynı anda düşünülemez mi dersiniz?
Bence kesinlikle düşünülebilir. Özellikle bir bireyin meta evrenine ilk adım attığı zaman o evreni ona anlatan ve etkileşime girebileceği bir avatar tasarımının olduğu görülüyor. O avatarın yönlendirmeleriyle karşımızdaki görsel içerikler görme engelli bireylere yönelik betimlenebilir veya dış ses benzeri bir text to speech altyapısı çeşitli kontrol ve seçim alanlarıyla etkileşime girmemizi sağlayabilir.
Bununla beraber bu evrende hareket ederken veya çevreyle etkileşime girerken muhakkaki bir anlatıcı olduğunu düşündüğümüzde verdiği talimatlarla biçimlendirilmiş bir deneyim yaşayabiliriz.
Bunun dışında serbest keşif yapmamız gereken alanlarda ilerlerken sınırlara yaklaştığımızda yaklaşma uyarısına benzer bir yumuşak tonlu bir uyarı duyabiliriz.
Aslında bakarsanız, bu evrene adım atmakta kullandığımız donanımların titreşim ile kullanıcıya hissiyat aktardığını düşündüğümüzde görme engelli olsun veya olmasın hiç farketmez kolaylıkla çevremizle olan iletişimimizi yönetebileceğimizi düşünüyorum.
Tüm bunları tasarlamaya başladığımda kafamda aşağıdakine benzer bir başlıklandırma oluştu aslında. Dilerseniz sizlerle paylaşayım.
Dijital içeriklerde hissedilebilirlik
Metaverse giriş için kullanılan donanımsal araçların nimetlerinden faydalanabilecek içeriklerin oluşturulması önemli. Diyelimki bir evren tasarlandığında o evrendeki nesnelerin görme engelliler için farklı titreşimsel aktarım yöntemleriyle ve o aktarıma eşzamanlı şekilde devreye girecek sesli betimleme uygulamalarıyla nesnelerin algılanabilirliğinin sağlanmasına yönelik özellikler kazandırılabilir.
Yönlendirilebilirlik
Metaverse içerisinde yeni bir evrene geçiş yapıldığı zaman o evren içerisinde bağımsızca hareket ederken yönlendirmelerin kısa ve öz şekilde kullanıcıya aktarılabilmesi sağlanabilir. Bu yönlendirme gerçek yaşamdaki navigasyonal yönlendirmelere benzeyecek şekilde yapılandırılabilir. Diyelimki bir tarihi eserde sanal evren içerisinde ilerlerken uzamsal seslendirme ve yönlendirme komutları işitme yetisi üzerinden görme engelli kullanıcıya aktarılabilir.
Evrensellik
Metaverse içerisinde sunulan bilgilendirici ve yönlendirici hizmetler sanal evren içerisinde de sunulurken görme engelli kullanıcılar için ihtiyaç duyulması halinde betimleme dinleme özellikleri devreye alınabilmelidir. Veyahut evren içerisindeki ek uygulamaların kendi ekran okuma özellikleri yapılandırılabilir. Böylelikle nasıl ki gerçek yaşamda ekran okuyuculu bir televizyonu deneyimleme şansımız olabiliyorsa, bu evrendede benzer ürünleri deneyimleme şansımız olabilmelidir. İşte tüm bu seçenekler meta evreninine giriş yaparken ek bir seçenek menüsü altında veya sesli komutlarla aktive edilebilecek şekilde yapılandırılmalıdır. Kısacası hem makro erişilebilirlik altyapısı hem de mikro erişilebilirlik tasarımları evren içerisinde yer almalıdır.
Yapılandırılmış değil tercih edilebilir olmalı
Meta evreninde hareket ederken ilk andan son ana kadar hangi erişilebilirlik seçeneğinin kullanılabileceğine kişi kendi karar verebilmelidir. Bazı evrenlerde çok daha az detay betimlemeye ihtiyaç duymak isterken, bazı evrenlerde daha çok detay duymak isteyebilir. Günümüz ekran okuyuculardaki yapılandırılabilir eğitim mesajları seviyesine benzer şekilde ayrıntı düzeylerde değişiklik yapma hakkı kullanıcıda olmalıdır.
Eşitlik
Meta evrenin içerisinde her bir birey kendi özelliklerini yansıtma veya yansıtmama hakkına sahiptir. Bu bağlamda kişi erişilebilirlik özelliklerini etkinleştirdiği zaman, evren içerisinde diğer kullanıcılardan farklı şekilde etiketlenmemelidir. Herkes meta evreninde eşit hak ve koşullara sahip olabilmelidir.
Ulaşılabilirlik
Fiziksel dünyada engeli bireylerin herhangi bir bina veya yaşam alanına yönelik yapısal düzenlemelerin gerçekleştirilmiş olması veya gerçekleştiriliyor olabilmesi önemlidir. Meta evreninde de benzer bir şekilde farklı engel gruplarına yönelik bilgilendirici, yönlendirici ve serbest dolaşıma uygun şekilde ilerleyebilmesini destekleyecek düzenlemelerin yapılması dijital ulaşılabilirlik sağlayacaktır. Örneğin tasarlanan alanlarda belirlenen sınırların dışına çıkılmaması adına gerçek yaşamda kullandığı destekleyici araçlara uygun rotaların yapay zeka destekli yapılandırılması gereklidir. Örneğimize devam edecek olursak kişi bir tekerlekli sandalye kullanıyorsa meta evreninde gidilebilecek alanların bu araçlara göre alternatif rotalarla şekillenebiliyor olması düşünülebilir.
Metaverse ve erişilebilirlik üzerine genel bir değerlendirme
Metaverse herkes için hem çok yeni hem de fazlasıyla ilgi duyulan bir alan. Bu anlamda çok çeşitli çalışmalar yapılabilir ve yapılabilecek projeler arasında erişilebilirlikte düşünülmelidir. Dijital erişilebilirlik kavramının yeniden şekilleneceği bu evrende yeniden standartlar oluşturulmalı ve konuyla ilgili yönlendirici kılavuzlar yayınlanmalıdır.